عدم تعادل هورمونی به چه معناست؟

هورمون ها، پیام‌رسان‌های شیمیایی تنظیم‌کننده هستند که توسط غدد درون‌ریز تولید می‌شوند و عملکردهای فیزیولوژیکی مختلف را در بدن شما هدایت و کنترل می‌کنند. این مولکول‌ها از طریق جریان خون شما حرکت می‌کنند و بر سلول‌ها و اندام‌های هدف با دستورالعمل‌های خاص تأثیر می‌گذارند.

هر هورمون برای یک هدف خاص ساخته می‌شود و سلول‌ها یا اندام‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد، به گیرنده‌های مخصوص متصل می‌شود و باعث ایجاد یک سلسله حوادث در بدن می‌شود. سیستم غدد درون‌ریز از غده‌هایی مانند هیپوفیز، تیروئید، آدرنال و اندام‌های تولید مثل تشکیل شده است که تولید هورمون‌ها را به دقت هماهنگ می‌کند.

هورمون‌ها بسیاری از عملکردهای ضروری بدن مانند متابولیسم، رشد، خلق و خوی و فرآیندهای تولید مثل را تنظیم می‌کنند. این سیستم ظریف برای اطمینان از سلامت مطلوب، متکی به تعادل دقیق هورمون‌هاست. عدم‌تعادل هورمونی زمانی رخ می‌دهد که اختلالاتی در تولید، ترشح یا عملکرد طبیعی هورمون‌ها در سیستم غدد درون‌ریز شما به وجود آمده باشد.

این عدم‌تعادل می‌تواند ناشی از عواملی نظیر استرس، پیری، مشکلات سلامتی، و یا شیوه زندگی فرد باشد که منجر به مجموعه‌ای از علائم و مشکلات سلامتی می‌شود. عدم‌تعادل هورمونی می‌تواند در هر سن و جنسیتی بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیر بگذارد.

برخی از بیماری‌های رایج در این دسته‌بندی عبارتند از:

• سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): یک اختلال شایع ناشی از عدم‌تعادل هورمونی در خانم‌هاست. این سندروم مرتبط با ایجاد عدم‌تعادل در هورمون‌های جنسی است که منجر به تشکیل کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها می‌شود.
• کم‌کاری و پرکاری تیروئید: هورمون‌های تیروئید نقش مهمی در تنظیم متابولیسم شما دارند. کم‌کاری تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید، کمتر از حد نیاز هورمون تولید می‌کند؛ در سوی دیگر، پرکاری تیروئید ناشی از تولید بیش از حد هورمون تیروئید است.
• دیابت: انسولین هورمونی است که میزان قند خون شما را تنظیم می‌کند. در دیابت، بدن شما یا انسولین کافی تولید نمی‌کند (نوع ۱) یا در برابر اثرات آن مقاوم می‌شود (نوع ۲). این عارضه منجر به افزایش میزان قند خون می‌شود.
• اختلالات آدرنال: غدد فوق‌کلیوی هورمون‌هایی مانند کورتیزول و آدرنالین تولید می‌کند که برای مدیریت استرس حیاتی هستند. اختلالات مانند سندروم کوشینگ (کورتیزول اضافی) یا بیماری آدیسون (کورتیزول و آلدوسترون ناکافی) می‌تواند توانایی بدن شما را در پاسخ به استرس و تنظیم متابولیسم مختل کند.
• یائسگی و آندروپوز: تغییرات هورمونی در خانم‌ها از قبیل کاهش میزان استروژن و پروژسترون در دوران یائسگی مشاهده می‌شود. کاهش هورمونی مشابه در آقایان، آندروپوز نام دارد.
• عدم‌تعادل هورمون رشد: هورمون رشد برای رشد فیزیکی و متابولیسم شما بسیار مهم است. این نوع عدم‌تعادل می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند ژیگانتیسم (هورمون رشد بیش از حد در دوران کودکی) یا آکرومگالی (هورمون رشد بیش از حد در بزرگسالی) و همچنین کوتوله شدن (هورمون رشد ناکافی) شود.
• اختلالات هیپوفیز: غده هیپوفیز چندین هورمون را تنظیم می‌کند که سایر غدد درون‌ریز بدن شما را کنترل می‌کند. وجود تومور یا اختلالات در هیپوفیز می‌تواند منجر به عدم‌تعادل در هورمون‌های مختلف شود و بر عملکردهای متعدد بدن تأثیر می‌گذارد.
• استروژن بیش از حد: عدم‌تعادل بین استروژن و پروژسترون، که به عنوان سلطه استروژن نیز شناخته می‌شود، می‌تواند در آقایان و خانم‌ها رخ دهد. این نوع عدم‌تعادل گاهی در بروز بیماری‌هایی مانند اندومتریوز، فیبروم و برخی سرطان‌ها نقش دارد.
• پوکی استخوان: کاهش میزان استروژن که معمولا با یائسگی مرتبط است، می‌تواند موجب شکل‌گیری پوکی استخوان شود. این عارضه منجر به تضعیف استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی می‌شود.
• هیپرپرولاکتینمی: افزایش میزان هورمون پرولاکتین می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌هایی مانند هیپرپرولاکتینمی شود
• اختلالات پاراتیروئید: اختلالاتی مانند هیپرپاراتیروئید موجب افزایش میزان کلسیم شده و بر سلامت استخوان و عملکرد کلیه‌ها تأثیر بگذارد.
• مشکلات سلامت روان: عدم‌تعادل هورمونی در خانم‌ها می‌تواند بر سلامت روان آنها از طریق عوارضی مانند اختلال دیسفوریک قبل از قاعدگی (PMDD)، افسردگی پس از زایمان و غیره تأثیر بگذارد.

علائم و نشانه‌های عدم‌تعادل هورمونی بر اساس هورمون‌های خاصی که در بدن شما وجود دارد و وضعیت منحصر به فرد شما، متفاوت است. علائم رایج شامل چرخه قاعدگی نامنظم در خانم‌ها، تغییرات وزن یا اشتها، خستگی، تغییرات خلق و خوی و اختلالات خواب است. مشکلات پوستی مانند آکنه یا رشد بیش از حد مو از دیگر علائم شایع عدم‌تعادل هورمونی است.

علاوه بر این، این نوع از عوارض می‌تواند بر میل جنسی تأثیر بگذارد و به مشکلات باروری منتهی شود. در آقایان، علائم ممکن است شامل تغییرات در توده عضلانی، کاهش میل جنسی و تغییرات روحی باشد. عدم‌تعادل هورمون تیروئید می‌تواند منجر به حساسیت به دما در بدن، نوسانات وزن و خستگی شود.

علائم عدم‌تعادل هورمونی در متابولیسم

عدم‌تعادل هورمونی تاثیرات عمیقی بر متابولیسم شما دارد، در شکل دادن به نحوه پردازش و استفاده بدن از انرژی از غذا.

• یکی از علائم متداول عدم‌تعادل هورمونی که بر متابولیسم تأثیر می‌گذارد شامل نوسانات وزن غیر‌قابل‌توضیح است. برای مثال چالش‌هایی که مانع از کاهش وزن به ویژه در اطراف ناحیه شکم می‌شود.
• در بیماری‌هایی مانند PCOS یا دیابت نوع ۲، مقاومت به انسولین موجب مختل شدن هماهنگی متابولیکی شده و منجر به ذخیره چربی و میزان قند خون اضافی می‌شود.
• اختلالاتی مانند کم‌کاری تیروئید، موجب کُند شدن متابولیسم می‌گردد که با افزایش وزن، خستگی مداوم و افزایش حساسیت به دمای سرد ظاهر می‌شود.
• هورمون استرس کورتیزول (که به دلیل استرس مزمن از تعادل خارج می‌شود) می‌تواند به تجمع چربی شکم کمک کند و عملکرد متابولیکی کلی بدن را مختل کند.

علائم عدم‌تعادل هورمون جنسی در خانم‌ها

عدم‌تعادل هورمون جنسی در خانم‌ها می‌تواند به شکل چرخه‌های قاعدگی نامنظم، مثلا پریودهای سنگین یا طولانی‌مدت ظاهر شود. علائم اغلب شامل این موارد است:

• تغییرات خلق و خوی، از تحریک پذیری بالا گرفته تا افزایش اضطراب یا افسردگی
• آکنه، هیرسوتیسم (رشد بیش از حد موی بدن)، ریزش مو و مشکلات پوستی
• کاهش علاقه به رابطه جنسی، تغییرات وزن و اختلال در باروری
• بیماری‌هایی مانند PCOS یا اندومتریوز ممکن است موجب تشدید این علائم شود

علائم عدم‌تعادل هورمون جنسی در آقایان

در آقایان، عدم‌تعادل هورمون جنسی ممکن است با علائم زیر بروز یابد:

• تغییر در میل جنسی، اختلال نعوظ و تغییر در خلق و خوی، از جمله کاهش یا از بین رفتن کامل موهای بدن
• خستگی، کاهش توده عضلانی و تغییرات در ترکیب بدن
• ژنیکوماستی، رشد بافت پستان

برخی از علل رایج عدم‌تعادل هورمونی عبارتند از:

• استرس مزمن: استرس طولانی‌مدت می‌تواند تنظیم طبیعی هورمون‌های شما، به ویژه کورتیزول را مختل کند و عدم‌تعادل هورمونی را تشدید کند.
• تغییرات طبیعی: تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، بارداری، یائسگی و آندروپوز، بر سیستم غدد درون‌ریز شما تأثیر می‌گذارد.
• بیماری‌ها: اختلالاتی مانند PCOS، دیابت و مشکلات تیروئید می‌توانند تعادل ظریف هورمون‌ها را در بدن شما مختل کنند. بیماری‌های مزمن مانند آدنوم، آسیب به اندام‌های غدد درون‌ریز و بیماری‌های خود-ایمنی می‌تواند باعث عدم‌تعادل هورمون‌های قابل توجهی شود.
• سبک زندگی: رژیم غذایی نامناسب، کمبود فعالیت بدنی و خواب ناکافی می‌تواند بر میزان هورمون‌ها تأثیر بگذارد و به عدم‌تعادل دامن بزند.
• ژنتیک: سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی ممکن است شما را مستعد عدم‌تعادل هورمونی کند.
• مصرف داروها: برخی از داروها، از جمله داروهای ضد بارداری هورمونی یا درمان‌های جایگزین هورمون، می‌توانند بر میزان هورمون‌های شما تأثیر بگذارند و آن را تغییر دهند.

تومورها، آدنوم‌ها و غده‌ها

تومورهای غدد درون‌ریز (تومورهای غدد درون‌ریز)، آدنوم‌ها (تومورهای غیر سرطانی) و سایر غده‌ها می‌توانند با اختلال در تولید طبیعی هورمون‌ها در بدن و آزاد شدن آنها در سیستم غدد درون‌ریز شما، باعث عدم‌تعادل هورمونی شوند؛ از این طریق:

تولید بیش از حد هورمون‌ها

• تحریک تومور: در برخی موارد، تومورها ممکن است سلول‌های تولید کننده هورمون را در بدن شما تحریک کنند تا هورمون‌های خاصی را بیش از حد تولید کنند. این کار منجر به آزاد شدنِ بیش از حد این هورمون‌ها در جریان خون می‌شود.
• عملکرد مستقل: تومورهای غدد درون‌ریز، به ویژه آدنوم‌ها، ممکن است عملکرد مستقل داشته باشند و هورمون‌ها را مستقل از مکانیسم‌های تنظیم کننده طبیعی بدن شما تولید کنند.

تولید کم هورمون‌ها

• اختلال در عملکرد: تومورها می‌توانند عملکرد سلول‌های تولید کننده هورمون شما را مختل کنند و منجر به کاهش یا تولید ناکافی هورمون‌ها شوند. این حالت اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که بافت غدد طبیعی شما توسط تومور جایگزین یا سرکوب شود.

رشد و فشرده‌سازی غیرطبیعی بافت

• فشرده سازی فیزیکی: تومورها می‌توانند بافت‌ها و غدد اطراف را به صورت فیزیکی فشرده کنند و عملکرد طبیعی آنها را مختل کنند. این فشرده سازی ممکن است از ترشح هورمون‌های خاصی در بدن شما جلوگیری کند یا باعث ترشح نامناسب هورمون‌ها شود.

اختلال مکانیزم بازخورد

• تداخل با حلقه‌های بازخورد: تولید هورمون اغلب توسط مکانیسم‌های بازخورد تنظیم می‌شود. به عبارت ساده‌تر، در شرایط عادی وقتی میزان هورمون از تعادل خارج می‌شود، سیستم‌های مختلف بدن با هم کار می‌کند تا آن را به میزان مناسب برگردانند. تومورها می‌توانند این حلقه‌های بازخورد را مختل کنند.

تولید هورمون خارج‌رحمی

• سایت‌های غیر معمولی: برخی از تومورها، به ویژه در موارد بدخیم، ممکن است در موقعیت‌های غیرمعمول (قسمت‌هایی غیر از غده غدد درون‌ریز) هورمون تولید کنند. این تولید هورمون خارج‌رحمی می‌تواند منجر به عدم‌تعادل هورمونی در بدن شما شود.

آدنوم‌ها

چندین نوع آدنوم با عدم‌تعادل هورمونی خاص همراه است:

• آدنوم‌های هیپوفیز: این تومورها که در غده هیپوفیز شما قرار دارند، می‌توانند منجر به تولید بیش از حد یا تولید کم هورمون‌های مختلف در بدن شما شوند. به عنوان مثال، آدنوم‌های ترشح کننده پرولاکتین باعث هیپرپرولاکتینمی می‌شوند و بر عملکرد تولید مثل تأثیر می‌گذارند.
• آدنوم تولید کننده آلدوسترون: موجب تولید بیش از حد آلدوسترون می‌شود که منجر به فشار خون بالا و عدم‌تعادل الکترولیت می‌گردد.
• تومور نورواندوکرین پانکراس: تومورهای نورواندوکرین مانند انسولینوم در پانکراس می‌توانند زمینه‌ساز تولید غیرطبیعی هورمون‌ها شوند.
• آدنوم‌های پاراتیروئید: این تومورها در غدد پاراتیروئید باعث تولید بیش از حد هورمون پاراتیروئید (PTH) می‌شوند و باعث بروز هیپرپاراتیروئید و افزایش میزان کلسیم در خون شما می‌شود.

سایر غده ها

شکل‌گیری غده‌های مختلف مانند پانکراس، تخمدان و تومورهای بیضه می‌تواند تعادل هورمونی شما را مختل کند. برای مثال انسولینوم باعث هیپوگلیسمی می‌شود، تومورهای سلول‌های گرانولوزای تخمدان موجب تولید اضافی استروژن می‌گردد، و تومورهای سلولی لیدیگ در بیضه‌ها منجر به افزایش تستوسترون می‌شود.

آسیب‌دیدگی غدد درون‌ریز

وارد شدن آسیب به غدد درون‌ریز می‌تواند تعادل هورمونی شما را از طریق تداخل با ساختار و عملکرد طبیعی غده مختل کند. برای مثال:

• تغییر تولید هورمون: آسیب ممکن است منجر به تغییراتی در توانایی غده برای تولید هورمون شود، یا باعث تولید بیش از حد یا تولید کم شود.
• اختلال در تنظیم: سیستم غدد درون‌ریز برای تنظیم ترشح هورمون، متکی به مکانیسم‌های بازخورد پیچیده است. آسیب وارد شده می‌تواند این حلقه‌های بازخورد را مختل کند و منجر به اختلال در تنظیم ترشح هورمون شود.
• جایگزینی بافت: در برخی موارد، بافت آسیب دیده ممکن است با بافت زخم یا سلول‌های غیرعملکردی جایگزین شود، که بر توانایی غده شما برای تولید هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد.
• التهاب: آسیب می‌تواند باعث التهاب شود و بر چرخه تولید و آزاد شدن هورمون تأثیر بگذارد.
• اختلال در خون رسانی: آسیب به رگ‌های خونی که غده را تغذیه می‌کنند ممکن است جریان خون آن را به خطر بیندازد و ترشح هورمون را بیشتر تحت‌تأثیر قرار دهد.

برخی از نمونه‌های رایج عبارتند از:

• صدمات فیزیکی: آسیب جسمی یا آسیب به غدد درون‌ریز می‌تواند عملکرد طبیعی آنها را مختل کند.
• بیماری‌های خود-ایمنی: بیماری‌هایی که در آن، سیستم ایمنی بدن اشتباهاً به غدد درون‌ریز حمله می‌کند، مانند تیروئیدیت هاشیموتو یا بیماری ادیسون.
• عفونت ها: عفونت‌هایی که غدد درون‌ریز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ مثلا عفونت سیتومگالوویروس، هیستوپلاسموز و غیره، احتمال دارد باعث التهاب و آسیب شود.
• تومورها یا کیست ها: رشد تومورها یا کیست‌های درون غده می‌تواند بر تولید و آزاد شدن هورمون‌ها اثر بگذارد.

بیماری‌های خود-ایمنی

گاهی بیماری‌های خود-ایمنی موجب عدم‌تعادل هورمونی می‌شوند و سیستم ایمنی بدن را وادار به حمله و آسیب رساندن به غدد درون‌ریز می‌کنند. این بیماری ها، غدد خاصی را هدف قرار می‌دهند و باعث التهاب و اختلال در تولید هورمون‌های طبیعی می‌شوند.

علاوه بر این، آنتی بادی‌های تولید شده در این شرایط، با سنتز هورمون تداخل دارند. در نهایت، از دست دادن تحمل ایمنی منجر به حملات مداوم به بافت‌های بدن شما می‌شود و تعادل هورمونی را به هم می‌زند.

عدم‌تعادل هورمونی از طریق بررسی سوابق پزشکی، معاینات فیزیکی و آزمایش‌های تخصصی تشخیص داده می‌شود.

• آزمایش خون مانند آزمایش کورتیزول، آزمایش تیروئید، آزمایش تستوسترون، آزمایش آلدوسترون و غیره، میزان هورمون‌ها را اندازه گرفته و انحرافات احتمالی آنها را از محدوده طبیعی مشخص می‌کند.
• روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا MRI به شناسایی ناهنجاری‌های ساختاری در غدد درون‌ریز کمک می‌کند.
• تست‌های عملکرد دینامیک مانند تست تحریک هورمون رشد، تست تحریک ACTH، تست چالش کلومیفن‌سیترات و غیره، پاسخ‌های هورمونی به محرک‌های خاص را ارزیابی می‌کند.
• علائم و سابقه بیمار، پزشک معالج را در انتخاب آزمایش‌های لازم راهنمایی می‌کند.

اگر به دلیل شرایط جسمانی، محدودیت حرکت، مشغله کاری و … امکان مراجعه حضوری به آزمایشگاه را ندارید، با سفارش سرویس نمونه‌گیری در منزل آزمایشگاه نانو در ارومیه، به‌راحتی می‌توانید آزمایش‌های تجویز شده را در خانه یا محل کار خود انجام دهید.

پرسنل مجرب آزمایشگاه نانو، تخصص و تجهیزات لازم برای این کار را در اختیار دارند و با رعایت تمامی استانداردهای ابلاغی وزارت بهداشت، با هماهنگی قبلی در محل سکونت یا کار شما برای انجام نمونه گیری حاضر خواهند شد.

← لطفاً توجه داشته باشید که ارائه نام و نام خانوادگی بیمار، سن، کد ملی، آزمایش مورد درخواست، کد رهگیری که از پزشک دریافت کرده‌اید، و یک شماره تماس برای ثبت درخواست ضروری است.

← برای درخواست نمونه‌گیری در منزل، بهتر است یک روز قبل با آزمایشگاه تماس بگیرید. برای آزمایش‌های اورژانسی، لطفاً حداقل ۲ ساعت قبل تماس بگیرید.

پاسخ سؤالات خود را بیابید

اگر درباره آزمایش‌های هورمونی، نحوه نمونه‌گیری و انجام آنها، و یا شرایط خود سؤالی دارید، می‌توانید آن را در محتوای سایت جستجو کنید:

همکاران ما در بخش پذیرش آزمایشگاه نانو و واحد روابط عمومی این مرکز، با شماره تلفن‌های ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۳ و ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۶ در ساعات کاری مجموعه، تا حد امکان پاسخگوی سؤالات شما خواهند بود.