کم‌خونی یا آنمی (Anemia) نوعی بیماری است که در آن، سلول‌های قرمز خون کافی برای انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن وجود ندارد. اگر بافت‌ها اکسیژن کافی دریافت نکنند، بسیاری از اندام‌ها و عملکردهای بدن تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. کم‌خونی در دوران بارداری به‌ویژه نگران‌کننده است زیرا می‌تواند منجر به وزن کم نوزاد در هنگام تولد، زایمان زودرس و حتی مرگ‌و‌میر مادران شود.

خانم‌های باردار در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کم‌خونی هستند، به دلیل مقدار بیش از حد خون تولید شده توسط بدن مادر برای کمک به تأمین مواد مغذی مورد نیاز جنین. کم‌خونی در دوران بارداری می‌تواند یک بیماری خفیف باشد و در صورت تشخیص زودهنگام، به‌راحتی درمان شود. اما اگر این بیماری تشخیص داده نشده و درمان نشود، می‌تواند برای مادر و فرزند خطرناک باشد.

انواع کم‌خونی در دوران بارداری

بیش از ۴۰۰ نوع مختلف کم‌خونی وجود دارد، اما برخی از آنها در بارداری شایع‌تر هستند. رایج‌ترین انواع کم‌خونی در دوران بارداری عبارتند از:

کم‌خونی ناشی از کمبود آهن

در بسیاری از کشورها، تقریباً ۱۵ تا ۲۵ درصد از کل مادران باردار، کمبود آهن را تجربه می‌کنند. آهن یک ماده معدنی است که در گلبول‌های قرمز خون یافت می‌شود و برای انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بقیه بدن کاربرد دارد. آهن همچنین به عضلات کمک می‌کند تا اکسیژن را ذخیره و استفاده کنند. هنگامی که آهن بسیار کمی تولید می‌شود، بدن خسته شده و مقاومت کمتری در برابر عفونت خواهد داشت.

کم‌خونی ناشی از کمبود فولات

فولات یا اسید فولیک، یک ویتامین محلول در آب است که می‌تواند به جلوگیری از نقص لوله عصبی جنین در دوران بارداری کمک کند. اسید فولیک یک مکمل رایج است که توسط خانم‌های باردار مصرف می‌شود، اما همچنین در غذاهایی مانند غلات، سبزیجات برگ‌دار، موز، خربزه و حبوبات یافت می‌شود. رژیم غذایی فاقد اسید فولیک می‌تواند موجب کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون در بدن شده و منجر به کم‌خونی شود.

کم‌خونی کمبود ویتامین B12

ویتامین B12 یک ویتامین ضروری برای بدن برای کمک به تولید گلبول‌های قرمز خون است. اگرچه برخی از خانم‌ها ممکن است به اندازه کافی B12 در رژیم غذایی خود مصرف کنند، اما گاهی بدن آنها نمی‌تواند ویتامین دریافتی را پردازش کند و این مسئله باعث می‌شود که مبتلا به کم‌خونی شوند.

علل اصلی کم‌خونی در دوران بارداری

علت کم‌خونی به این مسئله بستگی دارد که چه تعداد گلبول قرمز در بدن تولید می‌شود و این گلبول‌ها تا چه حد سالم هستند. کاهش سطح هموگلوبین در دوران بارداری به دلیل گسترش بیشتر حجم پلاسما در مقایسه با افزایش حجم سلول‌های قرمز است. این عدم‌تناسب بین میزان افزایش پلاسما و اریتروسیت‌ها، در سه‌ماهه دوم به بیشترین میزان خود می‌رسد.

مسائل زیر می‌تواند سلول‌های قرمز خون را تحت‌تأثیر قرار دهد و منجر به کم‌خونی شود:

• کمبود آهن در رژیم غذایی به دلیل نخوردنِ غذاهای غنی از آهن یا ناتوانی بدن در جذب آهن مصرف‌شده.
• بارداری، از آنجا که آهن تولید شده برای بدن مادر در بارداری لازم است تا حجم خون خودش را افزایش دهد. لذا بدون دریافت مکمل آهن، بدن مادر آهن کافی برای تغذیه خون جنینِ در حال رشد ندارد.
• خونریزی شدید به دلیل قاعدگی، زخم یا پولیپ، و یا اهدای خون باعث می‌شود که گلبول‌های قرمز زودتر از زمانی که می‌توانند دوباره تولید شوند، از بین بروند.

علائم کم‌خونی در دوران بارداری

کم‌خونی در دوران بارداری می‌تواند در ابتدا خفیف باشد و اغلب مورد توجه قرار نمی‌گیرد. با این حال، با پیشرفت بیماری، علائم بدتر می‌شوند. مهم است که توجه داشته باشید که برخی از علائم می‌تواند به علل دیگری غیر از کم‌خونی باشد، بنابراین مشورت با یک پزشک در این صورت ضروری است.

برخی از علائم شایع کم‌خونی عبارتند از:

• ضعف یا خستگی
• سرگیجه
• تنگی نفس
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• درد قفسه سینه
• رنگ‌پریدگی در پوست، لب و ناخن
• دست و پای سرد
• مشکل در تمرکز

تشخیص کم خونی در دوران بارداری

پزشک در طول معاینات پیش از زایمان، کم‌خونی را بررسی خواهد کرد. این عارضه معمولا در طی تست‌های معمول خون کشف می‌شود. راه‌های دیگر برای بررسی کم‌خونی ممکن است شامل برخی آزمایش‌های خون باشد، مانند:

• هموگلوبین: بخشی از خون که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کند.
• هماتوکریت: این تست بخشی از گلبول‌های قرمز خون را که در مقدار مشخصی از خون یافت می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند.

درمان کم‌خونی بارداری

کم‌خونی در دوران بارداری را می‌توان به راحتی با افزودن مکمل‌های آهن یا ویتامین به برنامه روزانه، درمان کرد. به طور معمول، برای معکوس کردن اثرات کم‌خونی کاری بیش از این لازم نیست. با این حال، در موارد بسیار نادر، خانم‌های مبتلا به کم‌خونی شدید ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشند. در صورت تشخیص آنمی، با پزشک خود در مورد این که کدام مکمل‌ها برای شما ضروری هستند صحبت کنید.

پیشگیری از کم‌خونی در دوران بارداری

پیشگیری از آنمی در دوران بارداری به سادگی با اصلاح رژیم غذایی شما امکان‌پذیر است. متخصصان پزشکی توصیه می‌کنند که خانم‌های باردار هر روز ۳۰ میلی‌گرم (حداقل سه وعده) آهن بخورند.

نمونه‌هایی از غذاهای غنی از آهن عبارتند از:

• گوشت قرمز و مرغ بدون چربی
• تخم‌مرغ
• سبزیجات سبز تیره و برگ‌دار (مانند کلم بروکلی، کلم‌پیچ و اسفناج)
• آجیل و دانه‌های روغنی
• لوبیا و عدس

از آنجا که دریافت آهن کافی از طریق غذاها در دوران بارداری می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، مصرف مکمل‌های آهن علاوه بر مصرف این مواد غذایی توصیه می‌شود. غذاهایی که سرشار از ویتامین C هستند در واقع می‌توانند در جذب آهن بیشتر به بدن کمک کنند؛ بنابراین تهیه این افزودنی‌ها نیز مفید است.

غذاهای غنی از ویتامین C عبارتند از:

• مرکبات و آبمیوه‌ها
• توت‌فرنگی
• پرتقال
• کیوی
• گوجه‌فرنگی
• فلفل دلمه‌ای

پس از زایمان، انتظار می‌رود حجم خون و سطح پلاسما به حالت عادی بازگردد و هرگونه نگرانی از کم‌خونی را که در اواخر بارداری ایجاد شده بود، برطرف نماید.