«کِشت مدفوع» یا Stool culture آزمایشی است برای تشخیص و شناسایی باکتری‌هایی که باعث عفونت دستگاه گوارش تحتانی می‌شوند. این آزمایش بین انواع باکتری‌های بیماری‌زا و انواع باکتری‌هایی که به‌طور معمول در دستگاه گوارش یافت می‌شوند (فلور نرمال یا Normal flora)، تمایز قائل می‌شود. این تست به تعیین این که آیا باکتری‌های بیماری‌زا، علت عوارض گوارشی (گاستروانتریت) هستند یا خیر، کمک می‌کند.

مهم است که توجه داشته باشید که ویروس‌هایی مانند نوروویروس (Norovirus) باعث بسیاری از موارد اسهال می‌شوند؛ این عوامل بیماری، در تست کشت مدفوع باکتریایی شناسایی نمی‌شوند. مطالعات ویروسی در مورد نمونه‌های مدفوع معمولا باید به طور جداگانه درخواست شود.

باکتری‌های موجود در مدفوع، نماینده‌ی باکتری‌هایی هستند که در دستگاه گوارش وجود دارند. باکتری‌ها و قارچ‌های خاصی به نام «فلور نرمال» یا میکروبیوم در دستگاه گوارش همه ما زندگی می‌کنند. آنها نقش مهمی در هضم غذا دارند و حضور آنها، رشد باکتری‌های بیماری‌زا را کنترل می‌کند. گاهی اوقات، تعادل فلور نرمال ممکن است تحت‌تأثیر تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها قرار گیرد؛ مصرف داروها، رشد فلور نرمال را مهار می‌کند و به باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک اجازه می‌دهد تا زنده بمانند و بیش از حد در دستگاه گوارش تکثیر یابند. فلور نرمال همچنین ممکن است تحت‌تأثیر داروهای ضدسرطان و نیز شرایطی باشد که فرد دارای سیستم ایمنی ضعیف است؛ این مسئله باعث تکثیر بیش از حد باکتریایی، و علائمی مانند اسهال و دردهای شکمی می‌شود.

وقتی کسی غذا یا آب آلوده می‌خورد و دچار مسمومیت غذایی می‌شود، باکتری‌های بیماری‌زا می‌توانند وارد دستگاه گوارش شوند و آن را آلوده کنند. نمونه‌هایی از منابع آلوده شامل تخم‌مرغ خام یا کم‌پخته، گوشت مرغ یا گاو، شیر غیرپاستوریزه، آب تصفیه‌نشده از محل دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، و حتی گاهی اوقات منابع آب تصفیه‌شده و شهری است.

شایع‌ترین علائم عفونت باکتریایی بیماری‌زا شامل اسهال طولانی‌مدت، اسهال خونی، وجود مخاط در مدفوع، درد و گرفتگی شکم، و حالت تهوع است. اگر اسهال بیش از چند روز طول بکشد، ممکن است منجر به عوارضی مانند کم‌آبی و بر هم خوردن ‌تعادل الکترولیت در بدن شود؛ این مسئله خصوصاً در کودکان و افراد مسن خطرناک است. کم‌آبی می‌تواند علائمی مانند خشکی پوست، خستگی و سرگیجه ایجاد کند. گاهی حتی ممکن است فرد بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان برای جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته داشته باشد.

سندروم همولیتیک اورمیک یک عارضه جدی است که گاهی اوقات بر اثر عفونت با سویه تولیدکننده سم باکتری اشریشیا کلی (E. coli) ایجاد شود. این بیماری با تخریب گلبول‌های قرمز خون و نارسایی کلیه شناخته می‌شود و معمولا در کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند دیده می‌شود.

برخی از شایع ترین باکتری‌های بیماری‌زا که باعث عفونت می‌شوند و منابع متداول آنها عبارتند از:

• سالمونلا (Salmonella): در تخم‌مرغ خام (حتی گاهی اوقات در تخم‌مرغ‌های ضدعفونی‌شده سالم)، مرغ خام، و سبزیجات پخته‌نشده یافت می‌شود. حیوانات خانگی مانند مارمولک‌ها و لاک‌پشت‌ها ممکن است سالمونلا را در روده خود حمل کنند، بدون این که خودشان بیمار باشند. برخی از انسان‌ها ممکن است حامل سالمونلا شوند و می‌توانند باکتری‌ها را به افراد دیگر منتقل کنند.
• شیگلا (Shigella): از طریق غذا و آب آلوده به مدفوع، و از فرد آلوده به افراد دیگر منتقل می‌شود، زمانی که موارد بهداشتی رعایت نشود؛ به عنوان مثال، جلوگیری از گسترش شیگلا در یک خانواده و در یک مهد کودک یا خانه سالمندان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، زیرا حتی تعداد کمی از این باکتری‌ها قادرند باعث بیماری شوند.
• کمپیلوباکتر (Campylobacter): در مرغ خام یا کم‌پخته یافت می‌شود و یک عامل رایج اسهال باکتریایی است. این بیماری به‌ویژه اگر به جریان خون گسترش یابد، جدی می‌شود و گاهی اوقات باعث عوارض طولانی‌مدت مانند آرتریت و سندروم گیلن‌باره (Guillain-Barré) می‌شود.
• Escherichia coli 0157 و سایر باکتری‌های coli تولید کننده‌ی سم شیگا که در همبرگر، گوشت گاو خام یا کم‌پخته، و سایر محصولات مانند سبزیجات تازه‌ی آلوده به مدفوع حیوانات یافت می‌شود. این باکتری باعث اسهال خونی می‌شود و ممکن است منجر به سندروم همولیتیک اورمیک شود.
• کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridium difficile): ممکن است به عنوان بخشی از فلور نرمال وجود داشته باشد، اما استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به رشد بیش از حد این باکتری‌ها شود. سویه‌های تولید کننده‌ی سموم، می‌توانند باعث اسهال و سایر عوارض جدی شوند.

انواع مختلفی از باکتری‌های دیگر ممکن است گاهی باعث اسهال شوند: گونه‌های Aeromonas، staphylococcus aureus، Yersinia enterocolitica، Vibrio cholerae و سایر گونه‌های Vibrio.

تست مدفوع چه کاربردهایی دارد؟

کشت مدفوع برای تشخیص وجود باکتری‌های بیماری‌زا (پاتوژنیک) و کمک به تشخیص عفونت دستگاه گوارش استفاده می‌شود. این تست اکثراً همراه با سایر آزمایش‌ها مانند آزمایش کیست و انگل (که انگل‌ها را در مدفوع شناسایی می‌کند) و یا آزمایش سم کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridium difficile)، برای کمک به تعیین عامل اسهال طولانی‌مدت استفاده می‌شود. با تعیین علت، این آزمایش می‌تواند به هدایت درمان کمک کند، این که آیا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها یا سایر داروها برای درمان علائم ضروری است یا نه.

تست کشت مدفوع چه زمانی تجویز می‌شود؟

کشت مدفوع زمانی تجویز می‌شود که فرد بیمار، علائم و نشانه‌های عفونت دستگاه گوارش را داشته باشد. این امر به‌ویژه زمانی صادق است که فرد مبتلا، غذا یا مایعاتی نوشیده باشد که پزشک مشکوک به وجود باکتری‌های بیماری‌زا در آنهاست، مانند گوشت کم‌پخته یا تخم‌مرغ خام، و یا همان غذایی که دیگران را نیز بیمار کرده است. سفر اخیر به خارج از کشور نیز ممکن است آلودگی غذایی احتمالی را نشان دهد. برخی از علائم و نشانه‌های عفونت عبارتند از:

• اسهالی که بیش از چند روز طول می‌کشد و ممکن است حاوی خون و یا مخاط باشد
• درد و گرفتگی شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• بروز تب

هر کسی که این علائم را دارد لزوماً آزمایش انجام نمی‌دهد یا با آنتی‌بیوتیک درمان نمی‌شود. در افرادی که سیستم ایمنی سالم دارند، این عفونت‌ها معمولا با مراقبت‌های حمایتی و بدون دریافت آنتی‌بیوتیک‌ها برطرف می‌شوند. با این حال، اگر علائم شدید باشد و نیز در نوزادان، کودکان خردسال، افراد مسن یا افراد با سیستم ایمنی ضعیف، معمولا آزمایش و سپس درمان لازم است.

پزشک ممکن است یک یا چند کِشت مدفوع درخواست بدهد اگر فرد بیمار قبلا عفونت باکتریایی بیماری‌زا در دستگاه گوارش داشته است. این کار ممکن است برای تأیید این احتمال انجام شود که باکتری‌های بیماری‌زا دیگر در بدن فرد دیده نمی‌شوند، زیرا برخی افراد می‌توانند صرفاً حامل باکتری‌ها باشند. «افراد حامل» خودشان بیمار نیستند، اما می‌توانند افراد دیگر را آلوده کنند.

نتیجه تست به چه معناست؟

اگر کشت مدفوع برای باکتری‌های بیماری‌زا «مثبت» باشد، محتمل‌ترین علت اسهال و سایر علائم می‌تواند باشد. نتایج این تست اغلب با نام باکتری‌های بیماری‌زا که در طی تست شناسایی شده‌اند گزارش می‌شود. آزمایشگاه‌ها معمولا کشت مدفوع را برای شایع‌ترین پاتوژن‌های روده‌ای ارزیابی می‌کنند، شامل:

• گونه‌های کمپیلوباکتر (Campylobacter)
• گونه‌های سالمونلا (Salmonella)
• گونه‌های شیگلا (Shigella)

بسته به سابقه پزشکی و یا سفرهای اخیر فرد مبتلا، آزمایش‌هایی برای سایر پاتوژن‌ها یا پاتوژن‌های بالقوه ممکن است انجام شود. برخی از این موارد عبارتند از:

• آیروموناس (Aeromonas)
• پلسیوموناس (Plesiomonas)
• اشریشیا کلی (Escherichia coli) تولید کننده سم شیگا
• یرسینیا انتروکولیتیکا (Yersinia enterocolitica)
• گونه‌های ویبریو (Vibrio)

سویه‌های خاصی از کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridium difficile) می‌توانند باعث بیماری روده و اسهال شوند. اگر پزشک مشکوک باشد که این گونه‌ها علت بیماری هستند، آزمایش‌های جداگانه‌ای انجام می‌شود که کلستریدیوم دیفیسیلِ تولید کننده سم را تشخیص می‌دهد.

وقتی نتایج کشت مدفوع، «منفی» گزارش می‌شود معمولا نشان‌دهنده این واقعیت است که کشت مدفوع برای شایع‌ترین پاتوژن‌ها در فواصل مختلف بررسی شده و هیچ کدام از آنها مشاهده نشده است. اگر کشت برای عوامل اصلی بیماری‌زا منفی باشد، اسهال طولانی‌مدت به احتمال زیاد بر اثر علت دیگر و یا یک عامل بیماری‌زای نادر ایجاد شده است. به‌ویژه در کودکان، اسهال اکثراً توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود و درمان خاصی برای آن وجود ندارد. همه اسهال‌ها به دلیل عفونت نیستند.

همچنین ممکن است باکتری‌های بیماری‌زا در دستگاه گوارش وجود داشته باشند، اما باکتری‌های کمی در آن نمونه مدفوع خاص وجود داشته باشد که قابل‌تشخیص نباشد. اگر پزشک به این مسئله مشکوک باشد و علائم ادامه یابد، ممکن است یک تست کشت مدفوع دیگر تجویز نماید و یا با سایر آزمایش‌ها این مسئله را پیگیری کند.

بیشتر بیماری‌های اسهال توسط یک پاتوژن ایجاد می‌شود، اما گاهی ممکن است عفونت، ناشی از بیش از یک عامل باشد.