سیستم ایمنی بدن ذاتاً برای محافظت از بدن در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا طراحی شده است. اما در بعضی افراد، این سیستم دچار اختلال شده و اشتباهاً به سلول‌های سالم بدن حمله می‌کند. این وضعیت که به عنوان بیماری‌های خود-ایمنی شناخته می‌شود، می‌تواند اندام‌های مختلفی مانند مفاصل، پوست، تیروئید و دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد. با توجه به اینکه علائم این بیماری‌ها معمولاً مبهم و متغیر هستند، تشخیص آن‌ها دشوار بوده و نیاز به آزمایش‌های خاصی دارد. در این مقاله، با انواع آزمایش‌های مورد استفاده برای تشخیص بیماری‌های خود-ایمنی آشنا خواهیم شد.

بیماری‌های خود-ایمنی: چرا تشخیص این بیماری‌ها دشوار است؟

بیماری‌های خود-ایمنی طیف وسیعی از علائم را ایجاد می‌کنند که احتمال دارد با بسیاری از بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شوند. این بیماری‌ها اغلب علائم مشترکی دارند، از جمله خستگی مزمن، درد مفاصل، التهاب و تغییرات پوستی، که ممکن است با بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، عفونت‌ها یا حتی مشکلات عصبی اشتباه گرفته شوند. علاوه بر این، شدت و نوع علائم ممکن است در هر بیمار متفاوت باشد و در برخی موارد به صورت دوره‌ای ظاهر شوند. از دیگر عوامل دشوار کننده‌ی تشخیص بیماری‌های خود-ایمنی، هم‌پوشانی آن‌ها با یکدیگر است. بسیاری از بیماران ممکن است بیش از یک بیماری خود-ایمنی داشته باشند که تشخیص را پیچیده‌تر می‌کند. به همین دلیل، پزشکان برای تشخیص این بیماری‌ها علاوه بر بررسی علائم بالینی، از آزمایش‌های تخصصی و در برخی موارد تصویربرداری و بیوپسی استفاده می‌کنند.

چه زمانی باید آزمایش خود-ایمنی بدهید؟

اگر علائم زیر را به‌طور مداوم تجربه می‌کنید، احتمالا پزشک شما انجام آزمایش‌های خود-ایمنی را توصیه خواهد کرد:

• خستگی مفرط و بدون دلیل مشخص
• درد و التهاب مفاصل
• بثورات پوستی و حساسیت غیرمعمول
• مشکلات گوارشی مانند اسهال مزمن یا نفخ شدید
• تغییرات ناگهانی در وزن و متابولیسم بدن
• ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها
• احساس سرما یا گرمای بیش از حد
• تب‌های مکرر و بی‌دلیل

همچنین، اگر در خانواده خود سابقه بیماری‌های خود-ایمنی دارید، احتمال ابتلا به این بیماری‌ها در شما بیشتر است و بهتر است در صورت بروز علائم، تست دهید.

در ایران، شیوع بیماری‌هایی مانند تیروئیدیت هاشیموتو و آرتریت روماتوئید در حال افزایش است، که اهمیت تشخیص زودهنگام را دوچندان می‌کند.

آزمایش‌های اولیه برای بررسی بیماری‌های خود-ایمنی

پزشکان معمولاً با انجام آزمایش‌های پایه‌ای، وجود التهاب یا فعالیت غیرطبیعی سیستم ایمنی را بررسی می‌کنند:

• آزمایش آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA): این تست بررسی می‌کند که آیا بدن شما آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به سلول‌های خودی حمله می‌کنند. نتیجه مثبت این آزمایش می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌هایی مانند لوپوس یا اسکلرودرمی باشد.
• آزمایش پروتئین واکنشی C (CRP) و سرعت رسوب گلبول‌های قرمز (ESR): این تست‌ها میزان التهاب در بدن را اندازه‌گیری می‌کنند. میزان بالای CRP و ESR نشان‌دهنده التهاب مزمن است که در بسیاری از بیماری‌های خود-ایمنی دیده می‌شود.
• آزمایش شمارش کامل خون (CBC): این تست، تغییرات در تعداد گلبول‌های سفید و قرمز و پلاکت‌ها را بررسی می‌کند که در برخی بیماری‌های خود-ایمنی مانند لوپوس یا کم‌خونی‌های مرتبط با سیستم ایمنی دیده می‌شوند.

آزمایش‌های تخصصی برای انواع بیماری‌های خود-ایمنی

بر اساس نتایج آزمایش‌های اولیه و علائم بیمار، پزشک ممکن است آزمایش‌های اختصاصی‌تری را تجویز کند:

• تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری گریوز: شامل آزمایش‌های TSH، T3، T4 و آنتی‌بادی‌های ضد تیروئید که نشان‌دهنده عملکرد غیرطبیعی تیروئید هستند.
• آرتریت روماتوئید: بررسی فاکتور روماتوئید (RF) و آنتی‌بادی CCP که در اکثر بیماران مبتلا به این بیماری افزایش یافته‌اند.
• لوپوس: آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد dsDNA و Anti-Smith که در تشخیص این بیماری نقش کلیدی دارند.
• بیماری سلیاک: شامل آنتی‌بادی‌های Anti-TTG و EMA که می‌توانند حساسیت بدن به گلوتن را نشان دهند.
• سندروم شوگرن: بررسی آنتی‌بادی‌های Anti-SSA و Anti-SSB که در تشخیص این بیماری مؤثرند.

آیا نتیجه مثبت در یک آزمایش، به معنای بیماری خود-ایمنی است؟

نتایج مثبت در بعضی آزمایش‌ها لزوماً به این معنا نیست که شما حتماً به یک بیماری خود-ایمنی مبتلا هستید. ممکن است نتیجه آزمایش ANA در بسیاری از افراد مثبت باشد، اما هیچ علامتی از بیماری نداشته باشند. همچنین، برخی آزمایش‌ها ممکن است به دلایل دیگری مانند عفونت‌ها یا بیماری‌های مزمن نتایج مثبت کاذب نشان دهند. به همین دلیل، تفسیر نتایج آزمایش‌ها باید در کنار علائم بالینی و معاینات پزشکی انجام شود.

چرا عدم‌تشخیص بیماری‌های خود-ایمنی خطرناک است؟

عدم‌تشخیص و درمان به‌موقع بیماری‌های خود-ایمنی می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی به اندام‌های مختلف شود. برای مثال:

• لوپوس درمان‌نشده می‌تواند کلیه‌ها، قلب و ریه‌ها را درگیر کند و منجر به نارسایی اعضای حیاتی شود.
• آرتریت روماتوئید بدون درمان ممکن است باعث تخریب مفاصل و کاهش توانایی حرکتی شود.
• بیماری سلیاک کنترل‌نشده می‌تواند جذب مواد مغذی را مختل کند و به سوءتغذیه و مشکلات گوارشی جدی منجر شود.

تشخیص زودهنگام می‌تواند به مدیریت علائم و جلوگیری از عوارض شدید این بیماری‌ها کمک کند.

بر اساس مطالعات جهانی، حدود ۷۸% از مبتلایان به بیماری‌های خود-ایمنی را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.

چگونه برای آزمایش‌های خود-ایمنی آماده شویم؟

برخی از این آزمایش‌ها نیاز به ناشتایی دارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تحت تأثیر داروها یا وضعیت بدن در زمان آزمایش قرار بگیرند. به همین دلیل، رعایت توصیه‌های زیر پیش از انجام آزمایش ضروری است:

اگر پزشک به شما توصیه کرده است که آزمایش را در حالت ناشتا انجام دهید، معمولاً باید حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از آزمایش از خوردن غذا و نوشیدنی‌های غیر از آب خودداری کنید. مصرف داروهای خاص مانند کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و حتی مکمل‌های ویتامینی می‌تواند نتایج آزمایش را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ بنابراین قبل از انجام تست‌ها، در مورد مصرف داروهای خود با پزشک مشورت کنید.

همچنین، وضعیت بدن در هنگام نمونه‌گیری برای آزمایش ممکن است بر نتایج اثرگذار باشد. برای مثال، استرس و اضطراب می‌تواند روی برخی فاکتورهای خونی تأثیر بگذارد. توصیه می‌شود قبل از آزمایش، استراحت کافی داشته باشید و از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین در روز قبل خودداری کنید. در صورتی که آزمایش شما شامل اندازه‌گیری میزان هورمون‌ها یا نشانگرهای خاصی است که در طول روز نوسان دارند، پزشک ممکن است انجام آن را در ساعات مشخصی توصیه کند.

در نهایت، برای انجام آزمایش‌های خود-ایمنی بهتر است از لباس راحت استفاده کنید تا فرآیند خون‌گیری آسان‌تر باشد و در صورت نیاز، تمامی مدارک پزشکی و سابقه آزمایش‌های قبلی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک بتواند تغییرات احتمالی را بررسی کند.

جمع‌بندی

بیماری‌های خود-ایمنی می‌توانند تأثیرات جدی بر سلامت داشته باشند، اما تشخیص زودهنگام آن‌ها می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. اگر علائمی دارید که با بیماری‌های خود-ایمنی هم‌خوانی دارند، انجام آزمایش‌های لازم زیر نظر پزشک می‌تواند گام مهمی در جهت شناسایی و کنترل بیماری باشد.

در آزمایشگاه نانو ارومیه، مجموعه‌ای کامل از آزمایش‌های خود-ایمنی با بالاترین دقت و کیفیت انجام می‌شود. برای دریافت مشاوره و انجام آزمایش‌های خود-ایمنی، با ما تماس بگیرید.