آیا همیشه احساس خستگی می‌کنید، سرگیجه دارید یا دچار سردردهای مکرر می‌شوید؟ شاید فکر کنید این مسئله به دلیل کم‌خوابی، استرس یا فشار کاری است، اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که احتمال دارد این علائم نشانه‌ای از کمبود آهن یا حتی کم‌خونی باشند؟
بسیاری از افراد نمی‌دانند که کمبود آهن و کم‌خونی، دو موضوع متفاوت هستند و هر کدام می‌توانند اثرات جدی بر سلامت بگذارند. فقر آهن یکی از شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای در جهان است و در صورت درمان‌نشدن می‌تواند مسبب کم‌خونی شود. اما آیا هر فردی که کمبود آهن دارد، دچار کم‌خونی است؟ و یا برعکس، آیا کم‌خونی همیشه به دلیل کمبود آهن ایجاد می‌شود؟
در این مقاله، به بررسی تفاوت میان کم‌خونی و فقر آهن، علائم آنها، گروه‌های در معرض خطر و روش‌های تشخیص و درمان خواهیم پرداخت.
کم‌خونی دقیقاً به چه معناست؟
کم‌خونی (Anemia) یک وضعیت پزشکی است که در آن، تعداد گلبول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین در خون کمتر از حد طبیعی است. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را به بافت‌های بدن حمل می‌کند. هنگامی که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز یا هموگلوبین نداشته باشد، اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها کاهش می‌یابد و فرد دچار علائمی مانند خستگی، رنگ‌پریدگی و تنگی نفس می‌شود.
علل کم‌خونی
کم‌خونی انواع مختلفی دارد و می‌تواند به دلایل گوناگونی ایجاد شود، از جمله:
- کمبود آهن: رایج‌ترین علت کم‌خونی، که به عنوان کم‌خونی فقر آهن شناخته می‌شود.
- کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک: این کمبودها موجب کاهش تولید گلبول‌های قرمز سالم می‌شوند.
- بیماری‌های مزمن: بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیوی، بیماری‌های خودایمنی و سرطان می‌توانند سبب کم‌خونی شوند.
- کم‌خونی همولیتیک: در این نوع، گلبول‌های قرمز سریع‌تر از آنچه که بدن می‌تواند جایگزین کند، از بین می‌روند.
- کم‌خونی ناشی از خونریزی: خونریزی شدید ناشی از قاعدگی‌های سنگین، زخم‌های معده، یا جراحی باعث کاهش تعداد گلبول‌های قرمز می‌شود.
کم‌خونی می‌تواند خفیف یا شدید باشد و در صورت عدم‌تشخیص و درمان، ممکن است مشکلات جدی‌تری برای سلامت فرد ایجاد کند.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن
کم‌خونی فقر آهن (Iron Deficiency Anemia) رایج‌ترین نوع کم‌خونی است و زمانی رخ می‌دهد که بدن به میزان کافی آهن در اختیار نداشته باشد. آهن یکی از مواد معدنی ضروری برای تولید هموگلوبین است. بدون مقدار کافی از این ماده، گلبول‌های قرمز، کوچک‌تر و کم‌رنگ‌تر از حد طبیعی می‌شوند و نمی‌توانند اکسیژن را به شکل مؤثر به اندام‌های بدن برسانند.
علل رایج کم‌خونی فقر آهن
- رژیم غذایی فاقد آهن کافی: افرادی که مصرف گوشت قرمز، تخم‌مرغ، حبوبات، و سبزیجات برگ سبز را در رژیم خود محدود می‌کنند، بیشتر در معرض کمبود آهن قرار دارند.
- خونریزی شدید قاعدگی: یکی از دلایل شایع کم‌خونی فقر آهن در خانم‌ها، از دست دادن خونِ بیش از حد در دوران قاعدگی است.
- بارداری: افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری، در صورتی که جبران نشود، می‌تواند زمینه‌ساز کم‌خونی شود.
- مشکلات گوارشی: گاهی بیماری‌هایی مانند سلیاک، کرون و زخم معده، جذب آهن را در روده کاهش می‌دهند.
- خونریزی داخلی: مشکلاتی مانند زخم معده، پولیپ‌های روده یا خونریزی ناشی از مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، می‌توانند باعث کاهش ذخایر آهن در بدن شوند.
نشانه‌های کمبود آهن و کم‌خونی
کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد:
- خستگی و ضعف مداوم: کمبود آهن باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها می‌شود که نتیجه آن، احساس خستگی مفرط است.
- رنگ‌پریدگی پوست و لب‌ها: کاهش هموگلوبین در خون می‌تواند باعث رنگ‌پریدگی شود.
- تنگی نفس و سرگیجه: کمبود اکسیژن در بدن هنگام فعالیت‌های روزمره، باعث تنگی نفس و سرگیجه می‌گردد.
- تپش قلب نامنظم: قلب برای جبران کمبود اکسیژن سریع‌تر می‌زند؛ در نتیجه احتمال دارد این عارضه، زمینه‌ساز تپش قلب منجر شود.
- شکنندگی ناخن‌ها و ریزش مو: کاهش آهن بر سلامت مو و ناخن‌ها اثر گذاشته و موجب شکنندگی و ریزش آنها می‌شود.
- میل به خوردن مواد غیرخوراکی (پیکا): بعضی افراد مبتلا به کم‌خونی تمایل به خوردن یخ، خاک یا نشاسته پیدا می‌کنند.
در صورت مشاهده این علائم، انجام آزمایش خون برای بررسی میزان آهن و هموگلوبین توصیه می‌شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر کم‌خونی و فقر آهن هستند؟
بعضی افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر کم‌خونی و فقر آهن قرار دارند، از جمله:
- خانم‌ها: به دلیل خونریزی ماهانه، خانم‌ها بیشتر مستعد کمبود آهن هستند، خصوصاً در صورت قاعدگی‌های سنگین.
- خانم‌های باردار: در دوران بارداری، نیاز به آهن افزایش می‌یابد، زیرا بدن مادر برای رشد جنین و تأمین اکسیژن بیشتر، به خون‌سازی نیاز دارد.
- نوزادان و کودکان: رشد سریع در سال‌های اولیه زندگی، باعث افزایش نیاز بدن به آهن می‌شود، به‌ویژه در نوزادانی که زودتر از موعد و یا با وزن کم متولد شده‌اند.
- افراد دارای رژیم‌های غذایی خاص: گیاه‌خواران و افرادی که رژیم‌های غذایی محدود دارند، ممکن است آهن کافی دریافت نکنند.
- افرادی با مشکلات گوارشی: بیماری‌هایی مانند سلیاک یا کرون که جذب مواد مغذی را مختل می‌کنند نیز گاهی باعث کمبود آهن می‌شوند.
- افرادی که به طور مداوم خون اهدا می‌کنند: اهداکنندگان منظم خون، اگر جایگزینی مناسب برای آهن از دست رفته نداشته باشند، در معرض کم‌خونی قرار می‌گیرند.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولیک اسید
علاوه بر فقر آهن، کمبود ویتامین B12 و فولیک اسید هم می‌تواند موجب کم‌خونی شود. این نوع کم‌خونی، که به عنوان کم‌خونی مگالوبلاستیک شناخته می‌شود، به دلیل اختلال در تولید گلبول‌های قرمز سالم ایجاد می‌شود.
علل کمبود ویتامین B12 و فولیک اسید
- رژیم غذایی فاقد منابع حیوانی (در گیاه‌خواران یا افراد دارای رژیم غذایی نامتعادل)
- مشکلات گوارشی مانند بیماری سلیاک یا جراحی‌های معده، که جذب این ویتامین‌ها را مختل می‌کنند
- مصرف بیش از حد الکل که مانع جذب فولیک اسید می‌شود
- بارداری، که نیاز بدن به فولیک اسید را افزایش می‌دهد
علائم کم‌خونی ناشی از کمبود B12 یا فولیک اسید
- ضعف و خستگی شدید
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و پاها
- مشکلات حافظه و تمرکز
- زخم‌های دهانی و التهاب زبان
در صورت تجربه این علائم، بررسی میزان ویتامین B12 و فولیک اسید از طریق آزمایش خون ضروری است.
چگونه می‌توان کم‌خونی را تشخیص داد؟
تشخیص کم‌خونی معمولاً از طریق آزمایش خون انجام می‌شود. پزشک با بررسی میزان هموگلوبین (Hemoglobin) و تعداد گلبول‌های قرمز (RBC) می‌تواند وجود کم‌خونی را مشخص کند. بعضی از مهم‌ترین تست‌های مورد استفاده، شامل موارد زیر هستند:
آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
این تست میزان هموگلوبین، هماتوکریت (درصد گلبول‌های قرمز در خون) و سایر فاکتورهای خونی را بررسی می‌کند. اگر مقدار هموگلوبین پایین باشد، احتمال کم‌خونی وجود دارد.
آزمایش فریتین (Ferritin) و آهن خون (Serum Iron)
برای تشخیص کم‌خونی ناشی از فقر آهن، میزان ذخایر آهن بدن با آزمایش فریتین و آهن سرم بررسی می‌شود.
آزمایش ویتامین B12 و فولیک اسید
اگر پزشک به کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولیک اسید مشکوک باشد، این تست‌ها برای ارزیابی مقدار این ویتامین‌ها انجام می‌شوند.
آزمایش رتیکولوسیت (Reticulocyte Count)
این آزمایش نشان می‌دهد که مغز استخوان تا چه حد قادر به تولید گلبول‌های قرمز جدید است و می‌تواند به تشخیص علت کم‌خونی کمک کند.
اگر علائمی مانند خستگی، سرگیجه، رنگ‌پریدگی یا ضعف دارید، انجام آزمایش خون می‌تواند به شما در تشخیص کم‌خونی و انتخاب بهترین روش درمان کمک کند.
جمع‌بندی
اگر علائمی مانند خستگی مداوم، سرگیجه، تپش قلب، رنگ‌پریدگی یا سردی دست و پا را تجربه می‌کنید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر رژیم غذایی شما فاقد منابع غنی از آهن و ویتامین B12 است یا دچار خونریزی‌های مکرر (مانند قاعدگی شدید یا مشکلات گوارشی) هستید، بررسی وضعیت کم‌خونی ضروری است. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند.
همکاران ما در آزمایشگاه نانو ارومیه، آماده راهنمایی شما برای انجام آزمایش‌های مربوطه هستند.
سخنی از آزمایشگاه نانو
همکاران ما در آزمایشگاه نانو ارومیه با شماره تلفن‌های ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۳ و ۰۴۴۳۳۴۵۷۹۹۶ و یا از طریق واتساپ با شماره ۰۹۱۴۸۰۵۲۷۲۴ منتظر دریافت سؤالات و راهنمایی شما در این زمینه هستند.
کلیه مراحل انجام آزمایش‌های پزشکی به‌صورت غیرحضوری قابل انجام است. همانطور که در مطالب قبلی نوشته بودیم، در آزمایشگاه نانو ارومیه امکان نمونه‌گیری در منزل با رعایت کامل ضوابط بهداشتی وجود دارد.
همچنین در آزمایشگاه نانو برای دریافت نتیجه آزمایش، نیازی به مراجعه حضوری نیست و نتایج آزمایش ها به صورت اینترنتی و بدون پرداخت هزینه در بخش جوابدهی آنلاین در دسترس شماست.
مطالب بیشتر در بخش مقالات سایت آزمایشگاه نانو
آزمایشگاه پاتوبیولوژی نانو، یکی از مراکز مجهز آزمایشگاهی بخش خصوصی در ارومیه و آذربایجان‌غربی است که از اواخر سال ۱۳۹۷ با بهره‌گیری از تجهیزات مدرن و منحصربه‌فرد آزمایشگاهی و با رویکردی بیمار-محور در خدمت جامعه پزشکی و طیف وسیعی از بیماران مراجعه‌کننده از هموطنان گرامی و بیماران کشورهای همجوار قرار گرفته است و افتخار دارد به عنوان یکی از کامل‌ترین و بهترین آزمایشگاه‌های ارومیه در خدمت مردم عزیز این منطقه باشد.